မနက်ခင်းအတွေး

၂။ လှိုင်းကြီးပုတ်ခတ်ပုံ

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီး မတိုင်ခင်ကာလနှင့် စစ်တွင်းကာလ၌ မဟာဂျပန်အင်ပါယာတွင် လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော် ပြောဆိုခွင့် မရှိချေ။ လူ့အခွင့်အရေး ပိတ်ဆို့သွားပုံသည် ပင်လယ်လှိုင်းကြီး ဆက်၍ ဆက်၍ ပုတ်ခတ်ပုံနှင့်ပင် တူလေတော့သည်။

၁၉၂၄ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ပြန်သော ငြိမ်ဝပ်ပိပြားရေးဥပဒေကို အထောက်အထားပြုလျက် ၁၉၂၅ ခုနှစ်မှ ၁၉၃၂ ခုနှစ်လောက်တွင် ပထမလှိုင်းကြီး ပုတ်ခတ်လာလေသည်။ ကွန်မြနူစ်ပါတီဝင်တို့၊ ပါတီနှင့် နီးစပ် သော အဖွဲ့အစည်းတို့ နှိပ်စက်ခံရလေသည်။ ၁၉၃၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် ဂျပန်စစ်တပ်တို့သည် တရုတ် အရှေ့မြောက်ပိုင်းဒေသ သိမ်းပိုက်ကြလျက် ၁၉၃၂ ခုနှစ်၊ မတ်လတွင် ၎င်းနယ်မြေ၌ ရုပ်သေး အစိုးရ တည်ထောင်ကြလေသည်။

ဒုတိယလှိုင်းကြီး ပုတ်ခတ်လာသည်မှာ ၁၉၃၃ ခုနှစ်မှ ၁၉၃၆ ခုနှစ်လောက်တွင် ဖြစ်ပေသည်။ ၁၉၃၃ ခုနှစ်တွင် နာမည်ကျော် ကွန်မြူနစ် စာရေးဆရာ Kobayashi Takiji (၁၉၀၃ မွေး) အချုပ်ခန်းတွင် ရက်စက်စွာ အသတ်ခံရလေသည်။ ထို့နောက် မြောက်များစွာသော ကွန်မြူနစ်တွေသည် ထောင်တွင် အသနားခံစာ လက်မှတ်ထိုးလျက် ကွန်မြူနစ်လူထွက် ဖြစ်ကြသည်။ ပါတီခေါင်းဆောင်ပိုင်းတချို့ပင် ထောင်တွင်းမှ ‘ဝါဒပြောင်းလဲသွားသူ’ ကြေညာစာ ထုတ်ပြန်သောကြောင့် ဂျပန် ကွန်မြူနစ်ပါတီဟူ၍ ပျောက်သွားသကဲ့သို့ ဖြစ်လေသည်။ သည်လောက်လေးတွေနှင့် မပြီးသေးချေ။ ဆက်လက်၍ ဆိုရှယ်လစ်ဝါဒီ၊ ဒီမိုကရေစီဝါဒီ၊ ဘာသာရေးအဖွဲ့အစည်းတချို့လည်း တစတစ အနှိပ်စက်ခံရလေ သည်။

တတိယလှိုင်းကြီး ပုတ်ခတ်သည်မှာ ၁၉၃၇ ခုနှစ်မှ ၁၉၄၀ ပြည့်နှစ်လောက်တွင် ဖြစ်လေသည်။ ၁၉၃၇ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လတွင် ဂျပန်-တရုတ်စစ်ပွဲ စလေသည်။ ဆိုရှယ်လစ်တို့ အဖမ်းခံရလေသည်။ ဆိုရှယ်လစ် နှင့်နီးစပ်သော ပါမောက္ခတချို့လည်း အဖမ်းခံရလေသည်။ သူတို့ စာအုပ်စာတမ်းတချို့ အပိတ်ခံရ သည်။ ပါမောက္ခတချို့ အလုပ်မှ အဖြုတ်ခံရလေသည်။ ၁၉၃၇ ခုနှစ်တွင် အဖမ်းခံရသော နာမည်ကျော် ပါမောက္ခဟောင်း Tosaka Jun (၁၉၀၀-၁၉၄၅) ထောင်တွင် ဆုံးသွားရှာသည်မှာ အာဟာရ ချို့တဲ့မှု ကြောင့် ဖြစ်လေသည်။ ဤကာလတွင်မူ နိုင်ငံရေးနှင့် လုံးဝ မသက်ဆိုင်သော သုတေသနအသင်းလည်း အနှိပ်စက်ခံရလေသည်။ စစ်ဆန့်ကျင်ရေး ဟောခဲ့သော လွှတ်တော်အမတ်၊ ခရစ်ယာန်သာသာနာပြု ဆရာတော်တို့လည်း အဖမ်းခံရလေသည်။

နောက်ဆုံးလှိုင်းကြီး ပုတ်ခတ်သည်မှာ ၁၉၄၁ ခုနှစ်မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဖြစ်ပေသည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလတွင် မဟာ ဂျပန်အင်ပါယာသည် အင်္ဂလိပ်၊ အမေရိကန်တို့အား စစ်ကြေညာ၍ အရှေ့တောင်အာရှ နယ်မြေကိုပါ ကျူးကျော်​ ဝင်ရောက်သည်။ ပြည်တွင်း၌ ဖက်ဆစ်ဆန့်ကျင်သူဟူ၍ ပျောက်ဆုံးသွားသကဲ့သို့ရှိသည့် ဤကာလတွင် ကွန်မြနစ်လူထွက် ‘ဝါဒပြောင်းလဲသွားသူ’ တချို့၊ အစိုးရဘက်တော်သား တချို့ပင် အဖမ်းခံရလေသည်။

၁၉၄၅ ခုနှစ်၊ သြဂုတ်လတွင် မဟာဂျပန် အင်ပါယာ ရှင်ဘုရင်သည် စစ်ရှုံးခဲ့ကြောင်း ကြေညာလျက် စက်တင်ဘာလအတွင် GHQ (မဟာမိတ်ဌာနချုပ်) ဂျပန်ကို သိမ်းလိုက်သည်။ GHQ သည် အောက်တိုဘာလတွင် ဂျပန် ငြိမ်ဝပ်ပိပြားရေးဥပဒေ ဖျက်သိမ်း၍ ‘နိုင်ငံရေးအကျဥ်းသား’ ၃,၀၀၀ လွှတ်လိုက်လေသည်။ သို့သော်လည်း ၎င်းထဲတွင် နာမည်ကျော် ပါမောက္ခဟောင်း Miki Kiyoshi (၁၉၀၇ မွေး) မပါချေ။ သူသည် ၁၉၄၅ ခုနှစ်၊ မတ်လတွင် အဖမ်းခံရပြီး စက်တင်ဘာ ၂၆ ရက်နေ့တွင် ထောင်ထဲ၌ ဆုံးသွားရှာသောကြောင့် ဖြစ်လေသည်။

(၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ သြဂုတ်လတွင် နှစ်ကာလများ စာအုပ်တိုက်က ထုတ်ဝေသည့် စာရေးဆရာမ မပန်းခက်၏ ‘နယ်ခြားမဲ့ ဆိုလီကျူဒ်နှင့် အခြားဆောင်းပါးများ’ စာအုပ်ပါ ‘ဖက်ဆစ်မုန်တိုင်းထဲက စာပေနှင့် စာနယ်ဇင်းလောက’ ဆောင်းပါးမှ)