မြန်မာဆိုရိုးစကား

“စာအုပ်တန်းမှာလမ်းလျှောက်ခြင်း”

စာအုပ်အမည်။ မြန်မာဆိုရိုးစကား
ပြုစုသူ။ မြန်မာစာအဖွဲ့ (ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန)
မျက်နှာဖုံး။ ပန်းချီ-ဦးစိန်လှိုင်
ပုံနှိပ်မှတ်တမ်း။ ပထမအကြိမ်
၁၉၉၆ ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလ
အုပ်ရေ ၂၀၀၀
(မြန်မာစာအဖွဲ့၏ မူပိုင်ဖြစ်သည်)

■ မာတိကာ –
စာမျက်နှာပေါင်း သုံးရာ့တစ် (၃၀၁) မျက်နှာ။ ကကြီးမှ အ, အထိ အက္ခရာစဉ်အလိုက် ဆိုရိုးစကားပေါင်း တစ်ထောင့်နှင့်တစ်ဆယ် (၁၀၁၀) ခု တိတိပါရှိသည်။ အမှတ်စဉ် (၁) အဖြစ် ကကြီးအက္ခရာ “ကစားသမား၊ စကားမတည်” မှစ၍ အမှတ်စဉ် အ, အက္ခရာတွင် အမှတ်စဉ် (၁၀၁၀) အုံတုံ ပဥ္စ၊ ကျွဲကော်ဆ၊ ဥသျှစ်ဧကေး၊ တင်လဲဒွေး တွင်ဆုံးသည်။

■ ထုတ်ဝေသူ၏အမှာ –
ဘာသာစကားတိုင်းတွင် မိမိတို့ လူမျိုး ဘာသာ ဓလေ့အလျောက် ယုံကြည်လက်ခံကြသည့်အချက်များ၊ မိမိတို့ လူ့ဘောင်လောကတွင် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်၊ လူမှုဆက်ဆံရေးကိစ္စတို့နှင့် စပ်လျဉ်းသောအမြင်များ၊ ဖြစ်လေ့ဖြစ်ထရှိသည်များ၊ မှတ်သားဘွယ်ရာများ၊ မိမိတို့လူ့အဖွဲ့အစည်း၌ ရှောင်ရှားသင့်သည်ဟု လက်ခံထားကြသောအချက်များ စသည်တို့ကို ကွက်ကွက်ကွင်းကွင်း ပေါ်လွင်စေမည့် စကားရပ်များဖြင့် ပြောဆိုရေးသားလေ့ရှိကြပါသည်။ အဆိုပါစကားရပ်များအနက် ခေတ်အဆက်ဆက် အသုံးတွင်ကျယ်ခဲ့ပြီး အမှန်တရားများသဖွယ် ကိုးကားပြောဆိုလေ့ရှိသည်တို့ကို စကားပုံ သို့မဟုတ် ဆိုရိုးဟုခေါ်ကြပါသည်။ မြန်မာဘာသာစကားတွင် အဆိုပါ စကားရပ်နှစ်မျိုးအနက် မိမိဆိုလိုရင်းကို အနှိုင်းခံတရပ်နှင့် ပုံခိုင်းပြောဆိုကြသည့် စကားရပ်မျိုးကို စကားပုံဟု အမှတ်သညာထားကြ၍ ပုံခိုင်းမှုမပါလျှင်သော်လည်းကောင်း၊ ပုံခိုင်မှုသက်သက်မက ဆိုလိုရင်းကိုပါ ဖော်ပြလျှင်သော်လည်းကောင်း ထိုစကားရပ်မျိုးကို ဆိုရိုးစကားဟူ၍ ခေါ်ကြပါသည်။
(စံလွင်)
ညွှန်ကြားရေးမှုးချုပ်
မြန်မာစာအဖွဲ့ဦးစီးဌာန

■ ဆိုရိုးစကား ကြည့်နည်းအညွှန်း –
ဆိုးရိုးစကားအမှတ်စဉ် – ဆိုရိုးစကား – အနက်အဓိပ္ပါယ် – အခြားနည်းအဆိုရှိကြောင်းရှင်းလင်းချက်။
ဆိုလိုရင်းတူညီသော အခြားဆိုရိုးစကား။
အကိုး – ကျမ်းပြုသည့်နှစ်သက္ကရာဇ်၊ ကျမ်းအတိုမှတ်၊ အတွဲ၊ အမှတ်၊ စာမျက်နှာ။
ရှေ့နောက်ပြောင်း၍ အသုံးရှိကြောင်းဖော်ပြချက်။
ဆန့်ကျင်ဘက်အနက်အဓိပ္ပါယ်ရှိသည့် အခြားဆိုရိုးစကားတခုနှင့် နှိုင်းယှဉ်ရန်ဖော်ပြချက်။
ဆိုရိုးစကားပါ အသိခက်သော ဝေါဟာရအနက်ဖွင့် အောက်ခြေမှတ်စု။
စကားပုံအဖြစ်လည်း အသုံးရှိကြောင်းဖော်ပြချက်။
ဆန့်ကျင်ဘက်အနက်အဓိပ္ပါယ်ရှိသည့်စကားပုံနှင့် နှိုင်းယှဉ်ရန်ဖော်ပြချက်။
ကဗျာ၊ လင်္ကာပိုဒ်ရေ။
ဆိုရိုးစကားဖြစ်လာသော ဇာတ်နိပတ်၊ သမိုင်း၊ ပုံပြင်စသည် အကျဉ်းဖော်ပြချက် – မူရင်းကျမ်း၊ ဇာတ်အမှတ်၊ ဇာတ်အမည်။

■ စာမြည်း-
(က) သိရှိလိုသော ဆိုရိုးစကားတွင် “နွား” သတ္တဝါပါရှိသည်ဆိုပါက အက္ခရာစဉ်အတိုင်း ရှာဖွေသောအခါ “နွား” ဝေါဟာရပါဝင်သော ဆိုရိုးစကားအမှတ်စဉ် – ၁၈၂၊ ၃၆၂၊ ၃၆၃၊ ၅၀၆၊ ၅၀၇ တို့ကို တွေ့ရပါမည်။ မာတိကာတွင် –
၁၈၂။ စေသည့်ကျွန်၊ ထွန်သည့်နွား
၃၆၂။ နွားကောင်းမကောင်း၊ ချောင်းတက်ကျမှသိ
၃၆၃။ နွားရှိသသူ နွားကြောင့်ပူ၊ သားရှိသသူ သားကြောင့်ပူ
၃၉၈။ ပီလားတစ်ကောင်၊ နွားတစ်ထောင်
၅၀၆။ မယားနှင့်နွား၊ မသနားရ
၅၀၇။ လူမြူးလျှင် ဒဏ်ရ၊ နွားမြူးလျှင် ထွန်ရ ဟူ၍ တွေ့ရပါမည်။

(ခ) ဆိုရိုးစကားတခု၏ ဆိုလိုရင်းအကြောင်းအရာကိုမှီ၍လည်း အညွှန်းတွင် အက္ခရာစဉ်အလိုက် ရှာဖွေကြည့်ရှုနိုင်ပါသည်။ “လူ့သဘော” ဟူသော အကြောင်းအရာနှင့်ပတ်သက်သော ဆိုရိုးစကားများကို သိလိုပါလျှင် အညွှန်းအက္ခရာစဉ်တွင် ထိုအကြောင်းအရာနှင့် သက်ဆိုင်သော ဆိုရိုးစကားအမှတ်စဉ် – ၇၉၊ ၁၁၈၊ ၁၃၄၊ ၅၁၀ တို့ကို တွေ့ရပါမည်။ မာတိကာတွင် –
၇၉။ ကွယ်မေ့၊ တွေ့ သေအောင်လွမ်း
၁၁၈။ ချစ်သော်ကား သကာ၊ မုန်းသော်ကား တမာ
၁၃၄။ ဂုဏဝန္တေ ပဿန္တိ ဇနာ
၅၁၀။ မရှိခိုးနိုး၊ မလှစုန်းယိုး ဟူ၍ တွေ့ရပါမည်။